آزمایش خون یا شمارش کامل سلول های خونی که به آن CBC یا Count Blood Complete هم گفته می شود، متداول ترین آزمایش خون و از بخش های اصلی چکاپ کامل است. این همان آزمایشی است که به صورت عامیانه به آن آزمایش خون می گوییم.

کاربرد آزمایش خون

آزمایش شمارش کامل سلول های خونی برای تعیین وضعیت سلامتی، غربالگری برخی بیماری ها مانند کم خونی، سرطان خون، مالاریا و عفونت و همچنین ارزیابی وضعیت تغذی های به کار می رود.

چیزی که اندازه گیری می شود در آزمایش خون، انواع و تعداد سلول های خون از جمله گلبول های قرمز(RBC)، گلبول های سفید (WBC) و پلاکت ها (PLT) اندازه گیری می شود.

روش و شرایط آزمایش خون

برای انجام این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید. این آزمایش با استفاده از نمونه خونی که به صورت وریدی از شما گرفته شده است، انجام می شود.

آزمایش ادرار همان طور که از نام آن مشخص است، با گرفتن نمونه ی ادرار انجام می شود. برای این آزمایش لازم است نمونه استریل و تمیز باشد، به این منظور لازم است ابتدای ادرار را بیرون بریزید و از بخش های میانی ادرارتان در ظرف جمع آوری ادرار بریزید.

برای آزمایش ادرار لازم نیست ناشتا باشید. نمونه ی ادرار در اوایل صبح با ارزش تر است؛ زیرا غلظت بیشتری دارد. به همین دلیل است که مراکز آزمایشگاهی تنها در ساعات اولیه صبح نمونه گیری می کنند. در جریان چکاپ کامل بدن حتما از شما خواسته می شود تا یک نمونه از ادرارتان را هم تهیه کنید و به آزمایشگاه ارایه دهید.

کاربرد آزمایش ادرار

 آزمایش ادرار برای بررسی بیماری هایی مانند عفونت ادراری، بیماری های کلیوی و دیابت استفاده می شود.

چیزی که اندازه گیری می شود: رنگ ادرار، بو، اسیدیته، غلظت، کتون، خون، قند، پروتئین، نیتریت، گلبول های سفید، گلبول های قرمز، نوع سلول های موجود در ادرار و سایر اجزای آن مانند باکتری و بلورها در این آزمایش اندازه گیری می شود.

روش و شرایط آزمایش ادرار

برای آزمایش ادرار لازم نیست ناشتا باشید. نمونه ی ادرار در اوایل صبح با ارزش تر است؛ زیرا غلظت بیشتری دارد.

آزمایش قند خون برای اندازه گیری سطح قند خون یا گلوکز خون، اهمیت زیادی دارد. با استفاده از همین آزمایش است که تشخیص بیماری هایی مثل دیابت امکان پذیر می شود.

کاربرد آزمایش قند خون

این آزمایش برای غربالگری بیماری دیابت یا بررسی سیر بیماری دیابت انجام می شود. در لیست آزمایش های چکاپ کامل حتما باید آزمایش قند خون وجود داشته باشد.

چیزی که اندازه گیری می شود با استفاده از نمونه خون وریدی، میزان گلوکز موجود در خون اندازه گیری می شود. ابتدا قند خون ناشتا (FBS) اندازه گیری می شود. بعد از آن، باید یک محلول حاوی ۷۵ گرم گلوکز را بنوشید. ۲ ساعت بعد از مصرف این محلول نیز قند خون (hpp2) اندازه گیری می شود.

روش و شرایط آزمایش قند خون

برای انجام این آزمایش لازم است ناشتا باشید. برای این منظور، شب قبل از نمونه گیری، شام سبکی در حد وعده ی صبحانه میل کنید. از ساعت ۱۲ به بعد نیز به جز آب، چیز دیگری نخورید.

آزمایش چربی خون را باید به صورت مرتب انجام داد. خوردن غذاهای چرب و فست فودها باعث می شود اکثر افراد در معرض ابتلا به چربی خون قرار بگیرند. زمانی که چربی درون رگ ها رسوب کند، منجر به گرفتگی رگ ها و سکته های احتمالی خواهد شد. اگر قرار باشد آزمایش خون کاملی داده باشید، باید آزمایش چربی خون و قند خون را با هم انجام دهید.

کاربرد آزمایش چربی خون

در تعیین خطر ابتلا به بیماری های قلبی، سکته مغزی و قلبی و بیماری های مرتبط کمک کننده است.

چیزی که از این آزمایش اندازه گیری می شود شامل اندازه گیری پارامترهای مختلفی مانند کلسترول، تری گلیسیرید، لیپوپروتئین با چگالی بالا  (HDL) و لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) میباشد.

روش و شرایط آزمایش چربی خون

 برای این آزمایش لازم است ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشید. برای این منظور، شب قبل از نمونه گیری، شام سبکی در حد وعده ی صبحانه میل کنید. از ساعت ۱۲ به بعد نیز به جز آب، چیز دیگری نخورید.

آزمایش تیروئید برای جلوگیری از ابتلای به بیماری تیروئید الزامی است. کسی که به بیماری تیروئید مبتلا می شود، چاقی و لاغری ناگهانی را تجربه می کند. در برخی از موارد حاد تیرویید منجر به بزرگ شدن غده تیروئید (در جلوی گلو) می شوند.

کاربرد آزمایش تیروئید

برای بررسی اختلالات غده تیروئید شامل هیپوتیروئیدی، هیپرتیروئیدی، گواتر، ندول تیروئیدی و... استفاده می شود.

چیزی که در این آزمایش اندازه گیری می شود، میزان هورمون تحریک کننده ی تیروئید (TSH) و هورمون های تیروئیدی (تری یدوتیرونین یا ۳T و تیروکسین یا ۴T در خون است.

روش و شرایط آزمایش تیروئید

 برای انجام این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید. نمونه مورد نیاز از خون وریدی گرفته می شود. در نوزادان، نمونه ی خون از پاشنه پا گرفته می شود.

در این آزمایش، مدفوع از نظر رنگ، شکل، گلبول سفید، چربی، فیبر، عفونت، وجود باکتری، ویروس، قارچ، انگل و خون مخفی در مدفوع بررسی می شود.

برای انجام آزمایش مدفوع لازم است نمونه ی مدفوع را در یک ویال جمع کننده ی حاوی ماده ی نگهدارنده قرار دهید. نمونه ی مدفوع نباید با ادرار یا آب مخلوط شود.

اما اگر درون ظرف نگهدارنده ی مدفوع که به شما داده شده است، مایع وجود دارد به هیچ وجه آن را بیرون نریزید و مدفوع را با آن مخلوط کنید. پس از جمع آوری نمونه، مدفوع باید تا یک ساعت پس از جمع آوری، به آزمایشگاه منتقل شود. گاهی نمونه ی مدفوع در نوزادان، به وسیله ی یک سواب از راست روده جمع آوری می شود.

برای انجام این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید.

آزمایش پاپ اسمیر برای بررسی ناهنجاری های اولیه در دهانه ی رحم که در صورت عدم درمان می تواند منجر به سرطان دهانه ی رحم و برخی از عفونت های واژن یا رحم شود، انجام می شود. زنان با سن بین ۲۱ تا ۶۵ سال یا زنانی که از نظر جنسی فعال هستند، باید هر ۳ سال یک بار پاپ اسمیر را انجام دهند. البته طول این دوره در افراد متفاوت و با توجه به بیماری های زمینه ای، سابقه ی خانوادگی بیماری ها و نتایج پاپ اسمیر قبلی، متفاوت است.

زنان با سن کمتر از ۲۱ سال یا بیشتر از ۶۵ سال، در صورتی که علائم غیرطبیعی واژن مانند ترشحات غیرطبیعی، خون ریزی واژینال یا خون ریزی در بین دوره های قاعدگی، خون ریزی یا درد پس از مقاربت جنسی دارند، باید به پزشک مراجعه کنید تا در صورت لزوم پاپ اسمیر انجام شود.

این تست با استفاده از نمونه گیری از سلول های ناحیه ی گردن رحم انجام می شود.

برای انجام این تست لازم نیست ناشتا باشید.

در زمان عادت ماهیانه به علت وجود خون ریزی ممکن است نتایج این تست مختل شود. به همین دلیل ترجیحا در زمان پریودی این تست انجام نمی شود.

پزشک یا پرستار از ابزاری به نام اسپکولوم که شبیه یک قیف باریک است، برای باز کردن واژن کمک می گیرد. نمونه با استفاده از سواب، کاردک یا برس به دست می آید. سپس نمونه به یک ظرف حاوی ماده ی نگهدارنده ی مخصوص منتقل می شود.

با استفاده از این آزمایش عفونت های مختلف باکتریایی، قارچی و ویروسی تشخیص داده می شود.

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی یک بیماری خود ایمنی است که در طولانی مدت باعث تخریب مفاصل می شود. برای تشخیص این بیماری آزمایش های مختلفی در قالب آزمایش روماتیسم، (RF) روماتوئیدی فاکتور، ANA ،(CRP) C-Reactive Protein ،anti ccp  از جمله اسید اوریک (acid uric)  کلسیم (Ca) آلکالین فسفاتاز (ALP) و سدیمانتاسیون یا سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR) انجام می شود.

برای انجام این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید.

علاوه بر این، از آزمایشات تصویربرداری مانند عکس اشعه ی ایکس از مفصل درگیر نیز می تواند به تشخیص روماتیسم مفصلی کمک کند.

اچ آی وی (HIV) یکی از بیماری های مقاربتی یا منتقله از راه جنسی است که ویروس HIV در ایجاد آن دخیل است. از آن جا که درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، پیشگیری از آن جزء اهداف اصلی سازمان بهداشت جهانی WHO است.

تشخیص این بیماری با استفاده از نمونه خون وریدی میسر می شود. تست های تشخیص آنتی بادی مانند الایزا، تست سریع, (Test Rapid) وسترن بلات و تست های شناسایی ویروس مانند تست آنتی ژن اچ آی وی، پی سی آر (PCR) و کشت ویروس از آزمایش هایی هستند که برای تشخیص HIV انجام می شود.

برای انجام آزمایش ایدز (HIV) لازم نیست ناشتا باشید.

زنان و مردانی که از نظر جنسی فعال هستند یا بیش از یک شریک جنسی دارند، باید از نظر ابتلا به بیماری های مقاربتی (STD) به طور منظم معاینه شوند.

ویروس پاپیلومای انسانی (Papillomavirus human) انواع مختلفی دارد که برخی از آن ها باعث ایجاد سرطان دهانه رحم در زنان می شوند. به همین منظور زنان با سن ۲۱ تا ۳۰ سال، لازم است هر ۳ سال یک بار از نظر ابتلا به ویروس اچ پی وی (HPV) و ابتلا به سرطان دهانه ی رحم بررسی شوند.

زنان با سن بین ۳۰ تا ۶۵ سال نیز باید هر ۵ سال یکبار این تست را تکرار کنند. فاصله ی زمانی بین آزمایش های اچ پی وی، با توجه به فعالیت جنسی و نتیجه ی آزمایش های قبلی می تواند متغیر باشد.

نمونه گیری برای اچ پی وی، مانند نمونه گیری برای تست پاپ اسمیر است. پزشک اسپکولوم (Speculum) را وارد واژن میکند و با استفاده از سواب (Swab) نمونه برداری از دهانه ی رحم را انجام می دهد.

تست اچ پی وی، تنها وجود ویروس را نشان می دهد و وجود سلول های غیرطبیعی، بدخیم یا پیش سرطانی را مشخص نمی کند. به همین دلیل تست پاپ اسمیر و تست اچ پی وی همزمان انجام می شوند.

هپاتیت یک بیماری ویروسی است که توسط ویروس هپاتیت ایجاد می شود و بیشترین تاثیر آن بر روی کبد است. این بیماری با توجه به نوع ویروس ایجاد کننده به انواع هپاتیت D ، C، B،  Aو E تقسیم بندی می شود. بررسی ابتلا به این بیماری، به نمونه خون وریدی و تست هپاتیت نیاز دارد.

برای انجام این آزمایش نیاز نیست ناشتا باشید.

یکی دیگر از راه های تشخیص ابتلا به هپاتیت، بیوپسی کبدی یا نمونه برداری از کبد است .از زمان ابتلای فرد تا زمان شروع علائم، بیماری قابل انتقال به دیگران است که این زمان حدود ۴ هفته است. به طور کلی بزرگسالان پس از آلوده شدن به ویروس به مدت ۲ هفته و کودکان و افرادی که دارای نقص ایمنی هستند تا ۶ ماه می توانند این بیماری را به دیگران انتقال دهند.

آنتی بادی یا آنتی ژن ویروس هپاتیت که وجود آن ها در این آزمایش بررسی می شود عبارتند از:

HBsAg •

anti HCV Ab •

anti HAV Ab •

anti HBc Ab •

آزمایش عملکرد کبد که پنل کبدی نیز نامیده می شود، برای غربالگری و کنترل بیماری های کبدی استفاده می شود. وقتی کبد آسیب می بیند، آنزیم های موجود در سلول های خود را در خون آزاد می کند.

به علت آسیب وارد شده، عملکرد سلول های کبدی کاهش و در نتیجه سطح پروتئین های تولید شده توسط کبد نیز در خون کاهش می یابد. با اندازه گیری سطح این آنزیم ها و پروتئین ها می توان عملکرد کبد را بررسی کرد.

به وسیله ی این آزمایش، تشخیص برخی بیماری های کبدی از جمله هپاتیت، سیروز کبدی، زردی، هموکروماتوز، بیماری ویلسون و بیماری های کبدی مرتبط با الکل میسر می شود. برای این تست، به نمونه خون وریدی نیاز است.

قبل از انجام تست لازم نیست ناشتا باشید.

از آزمایش بررسی سلامت و عملکرد کلیه برای کمک به تشخیص و مدیریت بیماری های موثر بر عملکرد کلیه، بررسی وجود سنگ های کلیوی، غربالگری بیماری های کلیوی، غربالگری فردی که در معرض خطر ابتلا به بیماری کلیوی قرار دارد، یا پیگیری فردی که بیماری کلیوی شناخته شده دارد، استفاده می شود.

به این منظور، نمونه خون وریدی از بیمار گرفته می شود.

برای این آزمایش لازم است ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشید.

پنل عملکرد کلیه گروهی از آزمایشات را شامل می شود که برای ارزیابی عملکرد کلیه، انجام می شود. این آزمایشات سطوح مواد مختلف از جمله مواد معدنی(فسفر،کلسیم)، مواد دفعی کلیه(اوره، کراتینین)، الکترولیت ها(سدیم، پتاسیم، کلرید، بی کربنات)، پروتئین(آلبومین) و گلوکز(قند) را در خون اندازه گیری می کند تا سلامت فعلی کلیه ها تعیین شود.

بررسی ادرار ۲۴ ساعته، آنالیز ادرار، کشت ادرار، بررسی میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) نیز یکی دیگر از قسمت های بررسی عملکرد کلیه است.

در صورت وجود نتایج غیرطبیعی در آزمایشات اولیه ممکن است آزمایشات اضافی مانند تصویربرداری از کلیه یا بیوپسی کلیه نیز انجام شود.

آنتی بادی ها بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن هستند. آنتی بادی ها از جنس پروتئین های ایمونوگلوبولین بوده و به محافظت از افراد در برابر ویروس ها، باکتری ها، مواد شیمیایی یا سموم کمک می کنند. آنتی بادی انواع مختلفی دارند از جمله IgM IgG، IgA و IgE .

با استفاده از نمونه ی خون بیمار وجود یا عدم وجود یک آنتی بادی خاص (کیفی) یا مقدار آنتی بادی موجود (کمی) اندازه گیری می شود .

تست آنتی بادی برای تشخیص قرار گرفتن در معرض عامل عفونی یا خارجی، سطح ایمنی بدن در برابر میکروارگانیسم خاص، تشخیص بیماری خود ایمنی، واکنش در برابر انتقال خون، بررسی پس زدن پیوند عضو، آلرژی، بررسی روند عفونت یا روند بیماری های خود ایمنی انجام می شود.

تست آلرژی برای غربالگری آلرژی و شناسایی آلرژن های خاص استفاده می شود. در این آزمایش، ایمونوگلوبولین ای (IgE) اندازه گیری می شود. ایمونوگلوبولینE ، پروتئینی است که به عنوان بخشی از سیستم ایمنی بدن عمل می کند.

این پروتئین در حالت طبیعی، در خون بسیار کم است اما در واکنش های آلرژیک بالا می رود.

برای این آزمایش از نمونه ی خون وریدی استفاده می شود و نیازی نیست ناشتا باشید.

در نوع دیگری از تست آلرژی، از مواد حساسیت زا با غلظت کم یا دارویی که وجود حساسیت به آن باید بررسی شود، استفاده می شود. در این آزمایش، مقدار اندکی از ماده ی حساسیت زا یا داروی خاصی به زیر پوست تزریق می شود. پس از تزریق، پوست به اندازه ی یک عدس متورم می شود.

با استفاده از خودکار، اطراف ناحیه ی تزریق مشخص می شود تا در صورت تغییر اندازه ی تورم یا قرمز شدن محل یا بروز هرگونه علامت حساسیت، بتوان محل اصلی تزریق را شناسایی کرد. در این روش پس از گذشت ۱۵ دقیقه می توان نتیجه ی تست را مشاهده کرد.

در صورت استفاده از پچ آلرژی، پچ باید ۲۰ تا ۳۰ دقیقه روی پوست قرار گیرد.

آزمایش ژنتیک شامل استخراج یک نمونه از DNA موجود در خون و بررسی از نظر تغییرات ژنتیکی (جهش) است. علاوه بر بررسی نمونه ی خون، لازم است شجره نامه ی خانوادگی نیز از نظر وجود بیماری های مختلف رسم شود.

برخی بیماری های ژنتیکی که از این طریق قابل تشخیص هستند عبارتند از:

• هموفیلی (در این بیماری توانایی لخته شدن خون تحت تاثیر قرار می گیرد).
• فیبروز کیستیک (این بیماری باعث تجمع مخاط چسبنده در ریه ها می شود).
• آتروفی عضلانی نخاع (این بیماری شامل ضعف عضلات و از دست دادن تدریجی قدرت حرکت عضلات می شود).
• کم خونی سلول داسی شکل (در این بیماری سلول های قرمز خون طبیعی در بدن، دچار کمبود می شوند).
• بیماری کلیه پلی کیستیک (این بیماری ژنتیکی باعث ایجاد کیست (کیسه های پر از مایع در کلیه ها می شود).

همچنین از آزمایش ژنتیکی می توان برای بررسی اینکه فردی حامل ژن خاصی است استفاده کرد. این آزمایش خطر ابتلا به بیماری ژنتیکی را تشخیص می دهد.

کلیه آزمایشات تخصصی ژنتیک در آزمایشگاه ژنتیک ابن سینا قابل انجام است. 

به عنوان مثال، اگر برادر یا خواهرتان در اواخر زندگی به یک بیماری ژنتیکی مانند بیماری هانتینگتون مبتلا شده باشند، می توانید از آزمایش ژنتیک برای بررسی احتمال وجود این بیماری در خودتان نیز استفاده کنید.

از مواردی که در صورت مشاهده لازم است آزمایش ژنتیک انجام شود عبارتند از:

• مشاورهی قبل از ازدواج
• مرده زایی
• سقط جنین مکرر
• مرگ بدون دلیل بعد از تولد
• نازایی
• نابارور ی
• سرطان ارثی در خانواده و ناقل بودن یکی از اعضای فامیل.

در صورت وجود سرطان در خانواده ی شما، آزمایش سرطان خون ممکن است انجام شود. این آزمایش می تواند برای تشخیص برخی از سرطان ها یا بررسی خطر ابتلا به نوع خاصی از سرطان، انجام شود.

برای مثال:

• آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) می تواند به تشخیص سرطان پروستات کمک کند. اگرچه این آنزیم در سایر بیماری ها مانند بزرگ شدن پروستات یا پروستاتیت را نیز بالا می رود.
• پروتئین۱۲۵CA، می تواند ابتلا به سرطان تخمدان را نشان دهد. در شرایط دیگری مانند بارداری یا بیماری التهابی لگن (PID) نیز این پروتئین در خون بالا می رود.
• وجود ژن های ۱BRCA و ۲BRCA ، می توانند احتمال ابتلا به سرطان پستان و سرطان تخمدان در زنان را افزایش دهند.

از آزمایش کشت خون برای بررسی وجود عفونت سیستمیک در جریان خون استفاده می شود. در صورت وجود علائم و نشانه هایی از عفونت باکتریایی مانند تب و لرز و خستگی، که ممکن است با بیماری های دیگری مانند عفونت ادراری(UTI)  ذات الریه، اسهال یا عفونت پوستی نیز همراه باشد، این آزمایش درخواست می شود.

برای این آزمایش به نمونه خون وریدی نیاز است. برای به حداقل رساندن خطا در آزمایش، پوست محل خون گیری به وسیله ی محلول آنتی سپتیک ضدعفونی می شود. به منظور افزایش دقت، چندین نمونه ی خون از قسمت های مختلف گرفته می شود. گاهی نیز نمونه گیری در فواصل زمانی مختلف انجام می شود.

در صورت شک به آلودگی زخم توسط یک میکروارگانیسم بیماری زا، آزمایش کشت زخم انجام می شود.

به این منظور، از ترشحات زخم به وسیله ی یک سواب استریل، نمونه گرفته می شود. در صورت لزوم از قسمت های عمیق تر زخم یا بافت های زیرین، به وسیله ی سرنگ یا چاقوی جراحی نمونه برداری می شود.

کشت زخم، کمک می کند تا مشخص شود که زخم به کام نوع خاص از باکتری آلوده شده است و آنتی بیوتیک مناسب برای کمک به ترمیم زخم را نیز مشخص می کند.

در تست بارداری، هورمونی به نام گنادوتروپین جفتی انسانی (بتا hCG) اندازه گیری می شود. این آزمایش برای تشخیص بارداری، بارداری خارج رحمی، بیماری تروفوبلاستیک (تومورهایی که منشا آن ها از جفت بوده و در دوران بارداری ایجاد می شوند)، تومورهای سلول زایا (تومورهایی که در بیضه از سلول اسپرم یا در تخمدان ها از سلول تخمک ایجاد می شوند)، استفاده می شود. آزمایش hCG ممکن است پس از گذشت ۱ هفته از بارداری مثبت شود.

برای این آزمایش، نمونه ی ادرار اول صبح یا نمونه ی خون لازم است.

برای انجام این تست لازم نیست ناشتا باشید.

اما به یاد داشته باشید که برای نمونه گیری ادرار، مایعات مصرف نکنید. این کار باعث رقیق شدن ادرار و ایجاد نتیجه ی منفی کاذب می شود.

آزمایش بیوپسی مغز استخوان برای ارزیابی نوع و کمیت و سطح بلوغ سلول های خونی موجود در مغز، ارزیابی ساختار فیبری مغز استخوان، تشخیص یا نظارت بر بدخیمی هماتولوژیک و بررسی علت تب با منشا ناشناخته در بیماران دچار نقص ایمنی استفاده می شود.

نمونه ی مغز استخوان به طور معمول از استخوان ران یا جناغ جمع آوری می شود.

برای انجام این آزمایش لازم است ناشتا باشید.

قبل از انجام آزمایش لازم است پزشک خود را در مورد هرگونه حساسیت دارویی، داروهایی مصرفی به خصوص آسپرین و وارفارین یا هر نوع داروی رقیق کننده ی خون، اختلالات خون ریزی و بارداری، مطلع کنید.

در بیوپسی مغز استخوان انواع مختلف و تعداد و شکل ظاهری سلول های خونی بررسی می شوند.