پزشک خانواده از جمله طرح‌هایی است که قریب به ۲۰ سال از طرح ایده آن می‌گذرد اما اهداف تصور شده در طرح هنوز محقق نشده است و نوعی ناهماهنگی میان وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه‌گر دیده می‌شود. هدف از اجرای برنامه پزشک خانواده کاهش هزینه‌های سلامت و پرداختی از جیب مردم، کاهش بار مراجعه به پزشکان متخصص و فوق تخصص، تامین منابع مالی عادلانه، ارتقا کیفیت ارائه خدمات و نهایتا ارتقا سطح سلامت جامعه بود اما آنچه اجرا شد اهداف اولویت‌بندی شده‌ای نداشت. هر چند هدف اصلی اجرای طرح پایلوت، سطح بندی خدمات و نظام ارجاع بود.
به نظر می‌رسد برنامه بدون نقش‌هایی که قوانین برای اعضای تیم سلامت مشخص کرده بود تدوین و اجرا شد. از این گذشته فرهنگسازی مناسبی صورت نگرفته بود و همین موضوع باعث شد مردم کماکان دانش پزشکان خانواده را کافی ندانسته و سیستم ارجاع را نادیده بگیرند و به متخصص مراجعه کنند. در واقع بیشتر تمرکز بر اجرای برنامه بود تا نیازهای جامعه.
هرچند طرح پزشکی خانواده در طول سال‌ها در برخی استان‌ها به صورت نصف و نیمه و پایلوت اجرایی شد، اما آن هم با انتقاداتی همراه بود و همچنان نمی‌توان با اطمینان از اجرای سراسری پزشکی خانواده حرف زد.
در برنامه پرسشگر با حضور دکتر انیسیان، دکتر پزشکیان و دکتر فرشیدی به بررسی این موضوع پرداخته شده است.
مردم در طرح سلامت خانواده مغفول واقع شده اند
دکتر آرش انیسیان، مدیرکل برنامه‌ریزی و اقتصاد سلامت سازمان نظام پزشکی گفت: در هر برنامه ای سه عنصر در پیشبرد برنامه، فرآیندها و نتیجه موثر باشند؛ یکی سیاستگذار، دیگری ارائه دهنده خدمت و دیگری هم گیرندگان خدمت. در طرح سلامت خانواده، مردم و گیرندگان خدمت، مغفول واقع شده اند و هیچ کس از آنها نپرسیده که شما چه نیازی دارید و چه خواسته ای دارید؟ آیا در فارس و مازندران که ۱۰ سال از اجرای پزشکی خانواده می گذرد، یک مستند از رضایتمندی و خواسته های مردم داریم؟
وی با بیان اینکه از ۲۰ سال پیش تا کنون، دولت های مختلف مدعی اجرای برنامه پزشکی خانواده بوده اند، افزود: نمی توانیم بگوییم هیچ دولتی نمی دانسته چگونه باید این برنامه را اجرا کند و اگر به این شکل است باید دوباره برنامه طراحی شود. رضایتمندی مردم در دو استان فارس و مازندران چقدر است؟ وزارت بهداشت یا یک مرکز تحقیقاتی مستقل، مستندی در این زمینه ارائه کند که نسخه های ۰۱ و ۰۲ پزشکی خانواده شهری که پیاده شده، چه میزان رضایتمندی مردم و ارتقای سلامت را به همراه داشته است.
مدیرکل برنامه ریزی و اقتصاد سلامت سازمان نظام پزشکی خاطرنشان کرد: آنچه ما از اجرای پزشکی خانواده می بینیم که شاید اشتباه هم باشد اما نارضایتی مردم و ارائه دهندگان خدمت و بعضا سرگردانی بیماران در سطح ۲ و ۳ خدمات بوده است. اگر در سطح یک خدمات، پزشکی خانواده به خوبی اجرا می شود اما سطح ۲ با ۱ و سطح ۳ با ۲ به خوبی هماهنگ نیستند، چالش ایجاد می کند.
چرا وزارت بهداشت برای پرسنل خودش با بخش خصوصی قرارداد می بندد؟
انیسیان با طرح این سوال که چرا وزارت بهداشت برای پرسنل خودش با بخش خصوصی قرارداد می بندد؟، گفت: وزارت بهداشت مگر متولی بیمارستانهای دولتی نیست؟ پس چرا نمی تواند در این بیمارستانها برای پرسنل خودش امکاناتی را فراهم کند که نیازی به مراجعه به بخش خصوصی نباشد؟ وزارت بهداشت به عنوان سیاستگذار باید خرید خدمت کند و سیاست ها و پروتکل ها شفاف باشد. پزشکی خانواده را می خواهیم اجرا کنیم تا ارتقای سلامت بر مبنای شاخص های مستند، قابل پایش باشد، منابع مالی، انسانی و امکانات، قابل اندازه گیری و مدیریت باشد و همچنین فرآیند ارتقای سلامت در سطح یک، دو و سه خدمات، قابل ارتقا باشد.
وی تصریح کرد: در کشور اجرای پزشکی خانواده با یک عنوان زیبا آغاز شده اما مردم، نادیده گرفته شده اند. در تهران به مردم بگویید از فردا باید به پزشک خانواده مراجعه کنید تا او شما را به پزشک متخصص ارجاع دهد، آیا چنین فرهنگسازی انجام شده است؟ ساختار نظام سلامت ما سطح بندی نبوده و با شکل فی فور سرویس اداره می شده که مردم عادت کرده اند حتی برای ساده ترین بیماری ها به پزشک متخصص مراجعه کنند. وقتی حق انتخاب را از مردم بگیرید، قطعا واکنش نشان خواهند داد مگر اینکه از قبل، فرهنگسازی، سیاستگذاری و اجرای مراحله ای اتفاق بیفتد و پوشش بیمه سطح دو و سه منوط به نظام ارجاع شود.
مدیرکل برنامه ریزی و اقتصاد سلامت سازمان نظام پزشکی با بیان اینکه در کشورهایی که دهه ها از اجرای پزشکی خانواده می گذرد هنوز هم نارضایتی مردم وجود دارد، گفت: در کشور ما که می خواهید تغییری را در انتخاب مردم در دریافت خدمت ایجاد کنید، چالش هایی را به همراه دارد. در آن کشورها می توانید از صف ارجاع و پزشکی خانواده خارج شوید و در بخش خصوصی خدمت بگیرید اما بیمه های پایه، پوشش خدمات را نمی دهند.
رفتار نظام سلامت، پروتکل مند نیست
انیسیان اجرای پزشکی خانواده را قدم اول در اجرای نظام ارجاع دانست و افزود: در مورد نظام ارجاع همین الان در سطح دو و سه خدمات، رفتار نظام سلامت، پروتکل مند نیست و نسخه پزشک، بر مبنای پروتکل های وزارت بهداشت نیست و هیچ روشی برای پایش این موضوع که اگر کسی بر خلاف پروتکل های وزارت بهداشت رفتار کرد، وجود ندارد که باید چه برخوردی با او شود. نسخه الکترونیک، الزام نظام ارجاع است. در کشور هنوز پرونده الکترونیک سلامت نداریم و در اکثر کشورها، یک مدل پرونده الکترونیک سلامت وجود دارد.
وی تاکید کرد: یا باید سه بیمه پایه یعنی بیمه سلامت، تامین اجتماعی و نیروهای مسلح را به طب ملی تبدیل کنیم و بگوییم در قالب طب ملی، خدمات درمانی رایگان است و خارج از این رویه، بیمه ها می توانند با همدیگر رقابت کنند و یا اینکه جایگاه بیمه ها و بیمه شده ها را مشخص کنیم.
چرا منابع طرح سلامت خانواده ۴ ماه است تخصیص نیافته؟
وی گفت: هم رییس جمهور و هم سازمان برنامه و بودجه بر روی اجرای طرح سلامت خانواده، تاکید دارند اما چرا سازمان برنامه و بودجه ۴ ماه است منابع مورد نیاز این طرح را تخصیص نداده است؟ رییس جمهور می تواند برای تخصیص اعتبارات این طرح، دستور ویژه دهد.
