سل یک بیماری است که توسط نوعی باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود. اغلب ریه ها را درگیر می کند، اگرچه می تواند سایر قسمت های بدن را نیز درگیر کند. داروهایی برای درمان سل در دسترس هستند و باید طبق تجویز پزشک مصرف شوند. بسته به داروهای تجویز شده، مدت زمان می تواند از چهار ماه تا نه ماه یا بیشتر باشد.
سل در صورت عدم شناسایی و درمان می تواند کشنده باشد. همچنین می تواند از فردی به فرد دیگر سرایت کند تا دیگران را آلوده کند. با این حال، سل قابل درمان و پیشگیری است. شناسایی و درمان کسانی که آلوده هستند اما هنوز به سل فعال مبتلا نشده اند می تواند از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرده و در نتیجه شیوع سل را در جامعه از بین ببرد.
سل پنهان
در این حالت باکتری در بدن به‌شکل غیرفعال باقی می‌ماند. این نوع سل هیچ نشانه‌ای ندارد و مسری هم نیست، اما ممکن است به نوع فعال تبدیل شود.
سل فعال
در این حالت باکتری فعال است و نشانه‌های سل در بیمار مشاهده می‌شود. این نوع سل به دیگران سرایت می‌کند.
بیشترین خطر برای ایجاد مجدد بیماری سل در دو سال اول پس از عفونت اولیه در تماس با فرد مبتلا به سل عفونی است. فعال‌سازی مجدد می‌تواند در افراد مبتلا به HIV، دیابت، سوءتغذیه، یا افرادی که از داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی مانند داروهای آرتریت روماتوئید، استروئیدها یا شیمی‌درمانی سرطان استفاده می‌کنند، همچنین با افزایش سن و تضعیف سیستم ایمنی رخ دهد.
عوامل خطرآفرین
افرادی که سیستم ایمنی بدن‌شان ضعیف است، بیشتر از سایرین درمعرض خطر سل فعال قرار دارند.
افراد مبتلا به بیماری‌های زیر بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به سل هستند:
- دیابت
- برخی از انواع سرطان
- سوءتغذیه
- بیماری‌های کلیوی
افراد تحت‌درمان سرطان، افراد بسیار جوان یا بسیار پیر (به‌دلیل ضعیف‌تر بودن سیستم ایمنی) و معتادان به مواد مخدر نیز درمعرض خطر ابتلا به سل قرار دارند.
یکی دیگر از عوامل خطرآفرین، مسافرت به کشورهایی است که سل در آنجا بسیار شایع است.
مهم‌ترین علائم بیماری سل
نشانه‌های اولیه بیماری سل فعال عبارت است از:
- سرفه بیش از سه هفته
- خلط در هنگام سرفه که ممکن است همراه با خون باشد
- بی‌اشتهایی و کاهش وزن
- خستگی و احساس ناخوشی
- تورم در ناحیه گردن
- تب و لرز
- تعریق شبانه
- درد سینه
با مشاهده هر یک از علائم بالا باید به پزشک مراجعه شود. این نشانه‌ها با گذر زمان شدیدتر می‌شود، اما گاهی ممکن است خودبه‌خود از بین برود و دوباره آشکار شود. سل پنهان هیچ‌گونه علائمی ندارد و حتی در عکس‌برداری ریه نیز نشانی از آسیب دیده نمی‌شود.
سل چگونه تشخیص داده می شود؟
جهت تشخیص سل از معاینات جسمی، انجام تست پوستی توبرکولین، رادیوگرافی قفسه سینه، سی تی اسکن، کشت خلط، بررسی‌های آزمایشگاهی خون و آزمایش خلط استفاده می‌شود. آسان‌ترین و بهترین روش برای تشخیص بیماری سل، آزمایش نمونه خلط است که در سه نوبت انجام می‌شود.
تست پوستی
تست پوستی سل به عنوان تست پوستی توبرکولین(تست مشتق پروتئین خالص (PPD) نیز نامیده می شود) و یکی از روش های تشخیص عفونت سل است. در فردی که به تازگی آلوده شده است، آزمایش پوستی معمولاً در عرض ۴ تا ۱۰ هفته پس از قرار گرفتن در معرض فرد مبتلا به سل مثبت می شود.
آزمایش های پوستی سل با تزریق مقدار کمی محلول PPD درست در زیر سطح پوست، معمولاً روی ساعد انجام می شود. این محلول حاوی بخش غیرفعال شده باکتری سل است. اکثر افرادی که قبلاً به سل آلوده شده بودند، یک واکنش پوستی (قرمز یا متورم) در این محل ایجاد می کنند که طی دو تا سه روز پس از قرار دادن آزمایش ایجاد می شود.
سل چگونه درمان می شود؟
درمان بستگی به این دارد که آیا بیمار هستید:
افرادی که بیمار نیستند و سل پنهان دارند باید حداقل ۳ ماه و گاهی بیشتر دارو مصرف کنند.
افراد مبتلا به سل فعال باید حداقل به مدت ۲ ماه هر روز ۴ داروی مختلف مصرف کنند. بعد از آن، برخی افراد می توانند تا ۲ دارو کاهش پیدا کنند، اما همه افراد باید تا ۴ ماه دیگر به مصرف برخی داروها ادامه دهند. این بدان معناست که درمان سل فعال حداقل ۶ ماه طول می کشد. افراد باید با ۴ دارو شروع کنند در صورتی که ۱ یا بیشتر از آنها از کار بیفتند.
اگر تمام داروهای خود را مصرف نکنید، ممکن است به سل مبتلا شوید یا دارو اثر خود را از دست بدهد که در اینصورت درمان عفونت به مشکل مواجه خواهد شد.
داروهایی که برای درمان سل استفاده می شوند می توانند باعث مشکلات کبدی شوند. که در زمان مصرف این داروها را نباید الکل مصرف کنید یا استامینوفن (نام تجاری نمونه: تیلنول). اگر علائمی از مشکلات کبدی دارید به پزشک خود اطلاع دهید. این شامل:
- احساس خستگی بسیار زیاد
- تهوع یا استفراغ
- بی اشتهایی
- ادرار تیره رنگ
- یرقان که زمانی است که پوست یا قسمت سفید چشم زرد می شود
- شکم درد
- خارش پوست
سل یک بیماری جدی است. می تواند منجر به مرگ شود. به همین دلیل بسیار مهم است که درمان را بسیار جدی بگیرید.
سل و کرونا
در اوایل سال ۱۹۹۰ کم توجهی به بیماری سل منجر به بروز اپیدمی در شهر نیویورک شد؛ به نحوی که بیش از ۱۵ درصد موارد سل در کشور آمریکا مربوط به این شهر بود و علاوه بر افزایش قابل توجه مرگ‌ومیر، بیش از یک میلیارد دلار بر بودجه سلامت تحمیل کرد تا شرایط به حالت معمول برگردد. اوضاع کنونی چنین حالتی را برای بیماری سل بر اثر شیوع کرونا پدید آورده است که سبب افزایش مرگ به علت کاهش بیماریابی، تشخیص و درمان بیماری سل شده است.
تأخیر در مراجعه به پزشک، تشخیص و درمان منجر به افزایش سرایت سل می‌شود؛ بدین ترتیب ضمن آگاهی‌بخشی مردم در مورد کرونا باید علائم بیماری سل را نیز گوشزد کرد و کادرهای بهداشت و درمان را نسبت به بیماری سل به صورت مستمر اطلاع‌رسانی کرد تا زحمات چند دهه در کنترل بیماری سل و موفقیت‌های سالیان اخیر به هدر نرود.
پیشگیری از بیماری سل
بهترین راه پیشگیری از سل جلوگیری از انتشار آن است. فقط چند روش برای جلوگیری از انتشار سل فعال وجود دارد. برای پیشگیری از ابتلا به سل یا به‌حداقل‌رساندن خطر ابتلا به این بیماری بهتر است:
- افراد مبتلا در محل کار یا مدرسه حضور پیدا نکنند.
- افراد سالم از خوابیدن در اتاق مشترک با فرد بیمار خودداری کنند.
- افراد با استفاده از ماسک دهان را کامل بپوشانند.
- برای جلوگیری از گسترش باکتری از سیستم تهویه‌ی مناسب استفاده کنند.
- واکسن سل.
