ذات‌الریه عفونتی است که موجب التهاب کیسه‌های هوا در یک یا هر دو ریه می‌شود. کیسه‌های هوا ممکن است با آب یا چرک (مواد چرکی) پر شوند و به سرفه همراه با خلط یا چرک، تب، لرز و مشکلات تنفسی منجر شوند. انواع میکروب‌ها، از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها، می‌توانند باعث ذات‌الریه شوند.
ذات‌الریه از نظر شدت به خفیف تا تهدید کننده حیات تقسیم می‌شود. خطرناک‌ترین حالت آن در نوزادان و کودکان نوپا، افراد بالای ۶۵ سال و افراد دارای مشکلات قبلی و دارای سیستم ایمنی ضعیف رخ می‌دهد.
علائم ذات‌الریه
علائم و نشانه‌های ذات‌الریه از خفیف تا شدید بسته به عواملی مانند نوع میکروب منجر شده به عفونت، سن فرد و وضعیت سلامت کلی تقسیم بندی می‌شوند. علائم و نشانه‌های خفیف آن با سرماخوردگی یا آنفولانزا مشابه است اما مدت زمان طولانی‌تری باقی می‌مانند.
علائم ذات‌الریه عبارت‌اند از:
- درد در قفسه سینه در هنگام تنفس یا سرفه
- سردرگمی یا تغییر در هشیاری ذهنی (در افراد بالای ۶۵ سال)
- سرفه همراه با خلط
- خستگی
- تب و لرز و تعریق
- دمای بدن پایین تز از طبیعی (در بزرگ‌سالان بالای ۶۵ سال و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف)
- حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
- تنگی نفس
نوزادان و اطفال ممکن است هیچ‌کدام از علائم عفونت را نداشته باشند. یا ممکن است دچار استفراغ، تب و سرفه شوند و خسته و بدون انرژی به نظر برسند و یا در تنفس و غذا خوردن دچار مشکل شوند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر دچار مشکلات تنفسی، درد قفسه سینه، تب مداوم ۳۹ درجه یا بیشتر، سرفه مدام به‌خصوص اگر همراه با خلط باشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
به‌خصوص در افراد گروه‌های زیر که ریسک بالایی در ابتلا به بیماری دارند:
- افراد بالای ۶۵ سال
- کودکان کمتر از ۲ سال که دارای علائم و نشانه‌ها باشند
- افراد مبتلا به یک بیماری خاص یا دارای سیستم ایمنی ضعیف
- افرادی که تحت درمان شیمی درمانی هستند یا داروهایی مصرف می‌کنند که سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند.
برای افراد مسن و دچار نارسایی قلبی و یا مشکلات مزمن ریوی، ذات‌الریه می‌تواند به‌سرعت به یک عارضه مرگ آفرین تبدیل شود.
علل بیماری ذات‌الریه
بسیاری از میکروب‌ها می‌توانند به بیماری ذات‌الریه منجر شوند. رایج‌ترین آنها باکتری و ویروس‌های در هوایی که تنفس می‌کنیم هستند. بدن به شکل طبیعی از عفونی کردن ریه‌ها توسط این میکروب‌ها جلوگیری می‌کند اما گاهی اوقات می‌توانند از سیستم ایمنی بدن عبور کنند، حتی اگر وضعیت سلامت فرد خوب باشد.
بیماری ذات‌الریه بسته به نوع میکروبی که منجر به آن شده است و محل عفونت دسته بندی می‌شود.
بیماری ذات‌الریه ناشی از اجتماع
این نوع رایج‌ترین نوع ذات‌الریه است. در خارج از بیمارستان‌ها یا دیگر مکان‌های بهداشتی رخ می‌دهد. علت آن می‌تواند موارد زیر باشد:
- باکتری. رایج‌ترین علت ذات‌الریه باکتریایی در آمریکا ذات‌الریه استرپتوکوک است. این نوع ذات‌الریه می‌تواند خود به خود یا بعد از سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ دهد. می‌تواند یک قسمت از ریه را تحت تأثیر قرار دهد که به آن ذات‌الریه لوبار گفته می‌شود.
- جانداران شبه باکتری. ذات‌الریه مایکوپلاسما نیز نوع دیگری از ذات‌الریه است. این نوع نسبت به انواع دیگر علائم خفیف‌تری ایجاد می‌کند. پنومونی پیاده روی نام غیررسمی این بیماری است و چندان شدید نیست که نیاز به استراحت مطلق داشته باشد.
- قارچ. این نوع ذات‌الریه در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن یا دارای سیستم ایمن ضعیف و افرادی که دوز بالایی از میکروب‌ها را استنشاق می‌کنند رایج‌تر است. قارچی که این نوع ذات‌الریه را ایجاد می‌کند می‌تواند در خاک یا مدفوع پرندگان یافت شود که بسته به موقعیت جغرافیایی متفاوت است.
- ویروس‌ها. برخی از ویروس‌هایی که عامل ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا هستند نیز ممکن است باعث ایجاد ذات‌الریه شوند. ویروس‌ها علت رایج ذات‌الریه در کودکان زیر ۵ سال هستند. پنومونی ویروسی معمولاً خفیف است؛ اما در بعضی موارد ممکن است بسیار جدی شود.
ذات‌الریه بیمارستانی
برخی افراد در مدت بستری در بیمارستان ممکن است به ذات‌الریه دچار شوند. این نوع از بیماری می‌تواند شدید باشد چرا که باکتری عامل آن ممکن است به آنتی‌بیوتیک مقاومت بیشتری داشته باشد و همچنین افرادی که به آن مبتلا می‌شوند مبتلا به بیماری دیگری نیز هستند. افرادی که از دستگاه‌های تنفسی (ونتیلاتور) استفاده می‌کنند، اغلب در ICU، ریسک بالاتری در ابتلا به این نوع ذات‌الریه دارند.
ذات‌الریه مراکز درمانی
این نوع عفونت باکتریایی است که در افرادی که به شکل طولانی مدت در مراکز درمانی هستند و یا خدمات درمانی در کلینیک‌های سرپایی مانند مراکز دیالیز رخ می‌دهد؛ مانند ذات‌الریه بیمارستانی، عامل این نوع بیماری نیز باکتری‌هایی ست که در مقابل آنتی‌بیوتیک مقاوم هستند.
ذات‌الریه آسپیراسیون
ذات‌الریه آسپیراسیون هنگامی رخ می‌دهد که غذا، نوشیدنی، استفراغ یا بزاق را در ریه‌های خود استنشاق کنید. آسپیراسیون در صورتی که چیزی رفلکس حلقی طبیعی را مختل کند مانند آسیب مغزی یا مشکلات بلع و یا سوء مصرف نوشیدنی‌های الکلی یا مواد مخدر احتمال آن بیشتر است.
عوامل ریسک
ذات‌الریه می‌تواند در هر فردی رخ دهد اما دو گروه که بیشترین ریسک را دارند عبارت‌اند از:
- کودکان زیر ۲ سال
- افراد بالای ۶۵ سال
دیگر عوامل ریسک عبارت‌اند از:
- بستری در بیمارستان. اگر در بخش ICU بیمارستان بستری باشید ریسک ابتلا به ذات‌الریه افزایش می‌یابد، به‌خصوص اگر از دستگاه‌های کمک تنفسی (ونتیلاتور) نیز استفاده کنید.
- بیماری مزمن. در صورت ابتلا به آسم، بیماری مزمن انسداد ریوی یا بیماری قلبی احتمال ابتلا به ذات‌الریه نیز بیشتر است.
- سیگار. سیگار به دفاع طبیعی بدن در مقابل باکتری و ویروس‌های عامل ذات‌الریه آسیب می‌زند.
- سیستم ایمنی تضعیف یا سرکوب شده. افراد مبتلا به ایدز، کسانی که پیوند عضو انجام داده‌اند و یا در حال شیمی درمانی هستند یا استروئید های طولانی مدت مصرف می‌کنند نیز در ریسک ابتلا به ذات‌الریه هستند.
عوارض ذات‌الریه
حتی پس از درمان نیز برخی از افراد مبتلا به ذات‌الریه به‌خصوص کسانی که در گروه‌های پر ریسک قرار دارند، ممکن است عوارض بیماری را تجربه کنند، از جمله:
- وجود باکتری در خون (باکتریمی). باکتری‌هایی که از ریه‌ها وارد جریان خون می‌شوند می‌توانند عفونت را به دیگر اعضای بدن انتقال دهند و به‌طور بالقوه باعث نارسایی اندام شوند.
- مشکلات تنفسی. اگر ذات‌الریه شما شدید است و یا بیماری مزمن روی دیگری دارید، ممکن است در دریافت اکسیژن کافی دچار مشکل شوید. ممکن است فرد به بستری در بیمارستان و استفاده از دستگاه کمک تنفسی (ونتیلاتور) نیاز باشد تا ریه‌ها بهبود پیدا کنند.
- آب آوردن ریه (پلورال افیوژن). ذات‌الریه ممکن است باعث آب آوردن ریه در بین لایه‌های بافت‌های شکل دهنده ریه و حفره قفسه سینه (پلورا) شود. اگر مایع عفونی شود ممکن است نیاز به تخلیه آن از طریق لول یا جراحی باشد.
- آبسه ریه. آبسه در صورتی که چرک در حفره ریه شکل بگیرد رخ می‌دهد. آبسه معمولاً با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. گاهی اوقات جراحی یا درناژ با استفاده از یک سوزن یا لوله‌ای که در آبسه قرار می‌گیرد نیاز است تا چرک برداشته شود.
پیشگیری و درمان ذات‌الریه
برای کمک به پیشگیری ذات‌الریه:
- واکسن. واکسن‌هایی برای پیشگیری از برخی انواع ذات‌الریه و آنفولانزا وجود دارند که می‌توان با استفاده از آنها ریسک ابتلا به بیماری را کاهش داد.
- واکسینه کردن کودکان. پزشکان برای کودکان واکسن‌های متفاوتی را تجویز می‌کنند که باید به آن توجه داشت.
- بهداشت مناسب. برای محافظت در برابر عفونت‌های تنفسی که گاهی اوقات به ذات‌الریه منجر می‌شوند، به شکل منظم دست‌های خود را بشویید.
- سیگار نکشید. سیگار به محافظت طبیعی بدن در برابر عفونت‌های تنفسی آسیب می‌رساند.
- تقویت سیستم ایمنی. خواب کافی، فعالیت بدنی منظم و رژیم غذایی مناسب بسیار اهمیت دارد.
