آپنه خواب ، نوعی اختلال جدی است که در آن تنفس به‌طور مکرر قطع می‌شود و دوباره ادامه پیدا می‌کند. اگر با صدای بلند خروپف می‌کنید و حتی پس از یک خواب شبانه‌ی کامل بازهم خسته هستید، ممکن است آپنه خواب داشته باشید:
انواع آپنه خواب
عبارتند از :
آپنه انسدادی
در آپنه انسدادی تنفس شما کم عمق می‌شود یا حتی در خواب ممکن است متوقف شود. در برخی افراد این اتفاق ممکن است چندین بار در طی شب رخ بدهد. علت اصلی آن ناقص بودن ویا مسدود بودن مجرای هوایی فوقانی است و باعث می‌شود دیافراگم و عضلات قفسه سینه به سختی عمل کنند و هوا نیز به سختی وارد ریه شود. تنفس معمولاً با صدای بلند خرناس و حرکات تند و سریع بدن همراه است و ممکن است شما هنگام خواب متوجه آن نشوید؛ اما این وضعیت باعث کاهش جریان اکسیژن به اندام‌های حیاتی می‌شود و ریتم قلب را نامنظم می‌کند.
آپنه مرکزی خواب
درآپنه مرکزی خواب تنفس به‌طور منظم در طول خواب به دلیل عملکرد مغز مختل می‌شود و نه به این دلیل که نمی‌توانید نفس بکشید، بلکه تلاشی برای نفس کشیدن نمی‌کنید، در واقع مغز به عضلات فرمان نمی‌دهد که عمل تنفس را انجام دهند. این نوع آپنه خواب معمولاً به دنبال بیماری‌های جدی مانند آسیب ساقه مغز که کنترل تنفس را برعهده دارد ایجاد می‌شود.
آپنه خواب ترکیبی
این نوع آپنه در افراد مسن و بزرگسالان بالای ۶۵ سال شایع است. عامل مهم دیگر، مرد بودن است. مردان در معرض خطر بیشتر ابتلا به آپنه انسداد خواب و آپنه مرکزی خواب هستند. داشتن اضافه وزن عامل دیگری برای آپنه خواب است. آپنه مرکزی معمولاً با بیماری دیگری همراه است مثل :
- نارسایی احتقانی قلب
- کم‌کاری تیروئید
- نارسایی کلیه
- بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون، آلزایمر، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک
- آسیب به مغز که ناشی از آنسفالیت سکته مغزی ضربه و… است
- گاهی اوقات آپنه مرکزی ممکن است بدون هیچ بیماری دیگری باشد
علت آپنه خواب چیست و چه کسانی بیشتر دچار این مشکل می‌شوند؟
فاکتورهای مختلفی می‌توانند در انسداد راه هوایی نقش داشته باشند که معمولا شامل موارد زیر هستند:
- گرفتگی بینی
- بافت‌های ضخیم شده مثلا در اثر ذخیره چربی اضافی در اطراف راه هوایی
- شل شدن عضلات و سایر بافت‌های دهان و گلو
- یک مشکل اساسی عصبی
این فاکتورها می‌توانند به دلایل زیر بروز کنند:
- عوامل ژنتیکی
- مشکلات تیروئید
- نارسایی قلب یا کلیه
- لوزه‌های بزرگ یا متورم
- سرماخوردگی و آلرژی
- چاقی
اگرچه نوزادانی که نارس به دنیا می‌آیند ممکن است دچار بیماری آپنه خواب شوند اما معمولاً این مسئله با افزایش سن برطرف می‌شود.
فاکتورهایی که خطر ابتلا به آپنه خواب انسدادی را افزایش می‌دهند
- چاقی خطر ابتلا به آپنه خواب را بسیار افزایش می‌دهد زیرا رسوبات چربی در اطراف راه هوایی فوقانی می‌تواند راه تنفس شما را مسدود کند.
- آپنه خواب در بزرگسالان مسن به طور قابل توجهی بیشتر اتفاق میافتد.
- داشتن اعضای خانواده با آپنه خواب ممکن است خطر شما را افزایش دهد.
- افراد سیگاری سه برابر بیشتر از افرادیکه هرگز سیگار نکشیدهاند دچار آپنه انسدادی خواب می‌شوند زیرا سیگار کشیدن می‌تواند میزان التهاب و احتباس مایعات را در مجاری هوایی فوقانی افزایش دهد.
- افرادی که گردن ضخیمتری دارند ممکن است مجاری تنفسی باریک‌تری داشته باشند.
- ممکن است راه هوایی باریک را به ارث برده باشید. در این شرایط لوزهها یا آدنوئیدها می‌توانند مجرای تنفسی را مسدود کنند.
- مردان دو تا سه برابر بیشتر از زنان دچار آپنه خواب می‌شوند. بااینحال، زنان در صورت داشتن اضافه وزن خطر خود را افزایش می‌دهند و به نظر می‌رسد درصد خطر آنها پس از یائسگی نیز افزایش مییابد.
- اگر در تنفس از طریق بینی خود مشکل دارید، به احتمال زیاد دچار آپنه انسدادی خواب شدهاید.
- استفاده از الکل و آرامبخشها باعث شل شدن عضلات گلو می‌شوند که می‌تواند آپنه خواب را بدتر کند.
- شرایط پزشکی نارسایی احتقانی قلب، فشار خون بالا، دیابت نوع ۲ و بیماری پارکینسون از جمله مواردی هستند که ممکن است خطر آپنه انسدادی خواب را افزایش دهند. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اختلالات هورمونی، سکته قبلی و بیماری‌های مزمن ریوی مانند آسم نیز می‌توانند این خطر را افزایش دهند.
فاکتورهای خطر ابتلا به آپنه خواب مرکزی
- افراد میانسال و مسن بیشتر در معرض آپنه خواب مرکزی هستند.
- آپنه خواب مرکزی در مردان بیشتر از زنان است.
- داشتن نارسایی احتقانی قلب خطر آپنه خواب را افزایش می‌دهد.
- استفاده از داروهای ضد درد، داروهای افیونی به ویژه در طولانیمدت مانند متادون، خطر آپنه خواب مرکزی را افزایش می‌دهد.
- سکته مغزی خطر آپنه خواب مرکزی یا پیچیده را افزایش می‌دهد.
علائم آپنه خواب
علائم و نشانه‌های دو آپنه خواب انسدادی و مرکزی، مشترک هستند و گاهی اوقات همین مسئله، تشخیص نوع آپنه را دشوار می‌سازد.
متداول‌ترین علائم و نشانه‌های آپنه‌های خواب انسدادی و مرکزی عبارتند از:
- خروپف با صدای بلند که معمولا در آپنه خواب انسدادی بارزتر است
- بیدار شدن از خواب با دهان خشک یا گلودرد
- سردرد صبحگاهی
- مشکلات توجه
- تحریک‌پذیری
- ناتوانی در ماندن در حالت خواب (بی‌خوابی)
- تنفس منقطع در طول خواب به‌طوری که اشخاص دیگر متوجه آن شوند
- پریدن ناگهانی از خواب به همراه تنگی نفس که به احتمال زیاد نشان‌دهنده‌ی آپنه خواب مرکزی است
- خواب‌آلودگی شدید در طول روز (خواب‌زدگی)
شایع ترین علائم و نشانه های آپنه خواب
- بی قراری هنگام خواب، بیدار شدن های مکرر شبانه
- خواب آلودگی یا خستگی در طول روز
- خرناس یا خروپف
- عرق شبانه
- اختلال شناختی، مانند مشکل تمرکز، فراموشی یا تحریک پذیری
- اختلالات خلقی (افسردگی یا اضطراب)
- بیداری های ناگهانی با احساس نفس نفس زدن یا خفگی
- سردرد
- خشکی دهان یا گلودرد هنگام بیدار شدن
- تکرر ادرار شبانه
- اختلال عملکرد جنسی
افرادی که مبتلا به آپنه خواب مرکزی هستند اغلب بیداری های مکرر یا بی خوابی را گزارش می کنند، اگرچه ممکن است هنگام بیدار شدن احساس خفگی یا نفس نفس زدن نیز داشته باشند.
علائم و نشانه های آپنه خواب در کودکان
ممکن است چندان واضح نباشد و شامل موارد زیر است:
- عملکرد ضعیف مدرسه
- با دهان نفس کشیدن و اختلال بلع در روز
- حرکت دنده به داخل هنگام دم
- تعریق زیاد در شب
- اختلالات یادگیری و رفتاری (بیش فعالی ، نقص توجه)
- شب ادراری
- تنبلی یا خواب آلودگی ، اغلب به عنوان تنبلی در کلاس درس اشتباه تعبیر می شود
- موقعیت های غیر معمول خوابیدن، مانند خوابیدن روی دست ها و زانوها ، یا گردن بیش از حد کشیده
تشخیص آپنه خواب
پزشک ممکن است بر اساس علائم، نشانه ها و سابقه ی خواب یک ارزیابی داشته باشد، که در صورت امکان می توانید با کمک اطرافیان یا خانواده، این اطلاعات را ارائه دهید.
به احتمال زیاد به مرکز اختلال خواب ارجاع داده می شوید. در آنجا، یک متخصص خواب می تواند به شما در تعیین نیاز شما برای ارزیابی بیشتر کمک کند.
ارزیابی اغلب شامل نظارت شبانه در مرکز خواب از تنفس و سایر عملکردهای بدن شما در طول خواب است. آزمایش خواب در خانه نیز ممکن است یک گزینه باشد. آزمایشات تشخیص آپنه خواب شامل موارد زیر است:
- پلی سومنوگرافی شبانه
به آن آزمایش چندگانه خواب نیز گفته می شود. در طول این آزمایش از وسایلی استفاده می شود که فعالیت قلب، ریه و مغز، الگوهای تنفس، حرکات بازو و پا و سطح اکسیژن خون را هنگام خواب کنترل می کند.
- تست های خواب خانگی
ممکن است پزشک آزمایش های ساده ای را در اختیارتان قرار دهد تا در خانه برای تشخیص آپنه خواب استفاده کنید. این آزمایشات معمولاً ضربان قلب، میزان اکسیژن خون، جریان هوا و الگوهای تنفس شما را اندازه گیری می کنند.
در صورت مشاهده علایم بیماری در نتایج، پزشک ممکن است بتواند درمانی را بدون آزمایش بیشتر تجویز کند. دستگاه های مانیتورینگ قابل حمل همه موارد آپنه خواب را تشخیص نمی دهند، بنابراین پزشک ممکن است حتی اگر نتایج اولیه شما طبیعی باشد، پلی سومنوگرافی را توصیه کند.
اگر آپنه انسدادی خواب داشته باشید ممکن است شما را به پزشک گوش و حلق و بینی ارجاع دهند تا انسداد بینی یا گلو را رد کند.
اگر آپنه مرکزی خواب داشته باشید ممکن است به ارزیابی توسط متخصص قلب یا متخصص مغز و اعصاب نیاز داشته باشید.
اغلب اولین علائم خفگی در خواب نه توسط بیمار، بلکه توسط اطرافیان یا همبستر تشخیص داده می شود. بسیاری از مبتلایان هیچ شکایتی از خواب ندارند.
آپنه مرکزی خواب چگونه درمان می‌شود؟
اگر آپنه مرکزی خواب به دنبال بیماری‌های دیگر مانند نارسایی احتقانی قلب ایجاد شود با درمان بیماری زمینه ای آپنه نیز درمان می‌شود. از طرفی برخی درمان‌های محافظه کارانه برای آپنه‌ی انسدادی خواب احتمالا به افرادی که دارای آپنه مرکزی خواب هستند نیز مفید خواهد بود.
برخی از این درمان‌های محافظه کار عبارتند از:
- کاهش وزن: کاهش وزن (در صورت لزوم) و سپس حفظ وزن مناسب
- استفاده از اسپری بینی یا نوار تنفسی: برای حفظ جریان هوا اگر دچار سینوسی یا گرفتگی بینی هستید.
- اجتناب از بی خواب
- اجتناب از مصرف الکل و قرص خواب آور
- خوابیدن به پهلو
- درمان دیگر فشار هوای مثبت مداوم (CPAP)
که ترجیحا درمان اولیه برای اکثر افراد مبتلا به آپنه‌ی انسدادی خواب است. این درمان در افراد مبتلا به آپنه مرکزی خواب نیز مفید است. این درمان به ویژه در مورد افراد مبتلا به آپنه مرکزی خواب همراه با نارسایی قلبی استفاده می‌شود.
دستگاه درمان آپنه خواب CPAP
دستگاه درمان آپنه خواب فشار مثبت مداوم راه تنفسی (Continuous Positive Airway Pressure) یک درمان آپنه خواب است که در آن یک ماسک روی بینی و دهان فرد هنگام خواب گذاشته می شود. ماسک دستگاه درمان آپنه خواب به یک ماشین وصل شده است که جریان هوای مداوم را بینی می رساند. این جریان هوا راه تنفسی را باز نگه داشته و تنفس را منظم می کند. دستگاه درمان آپنه خواب CPAP رایج ترین درمان آپنه خواب و خروپف است.
عمل جراحی آپنه خواب
عمل جراحی آپنه خواب زمانی برای درمان آپنه خواب تجویز می شود که دستگاه درمان آپنه خواب کارساز نباشد. اگر فرد انحراف بینی، لوزه های بزرگ، یا فک پایین کوچکی داشته باشد، ممکن است به عمل جراحی آپنه خواب نیاز پیدا کند. هر کدام از این موارد باعث کوچک شدن گلوی فرد و نیاز به درمان آپنه خواب با عمل جراحی آپنه خواب خواهد شد
درمان‌های خانگی و سبک زندگی
- در بسیاری از موارد ممکن است که خودمراقبتی، مناسب‌ترین راهی باشد که می‌توانید برای مقابله با آپنه خواب انسدادی و احتمالا آپنه خواب مرکزی به کار ببرید. این نکات را امتحان کنید:
- وزن اضافه‌‌ی خود را کم کنید
- حتی کاهش وزن اندک نیز می‌تواند به کم کردن میزان تنگی حلق شما کمک کند. در برخی از موارد، اگر به وزن سالم برگردید، ممکن است که آپنه خواب به‌طور کامل بهبود یابد. اما اگر وزن‌تان دوباره بالا برود، آپنه خواب باز خواهد گشت.
- ورزش کنید
- ورزش منظم می‌تواند به کاهش علائم آپنه خواب انسدادی کمک کند (حتی بدون کاهش وزن). سعی کنید در اکثر روزهای هفته، ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط مانند پیاده‌روی تند را در برنامه‌ی زندگی خود بگنجانید.
- از مصرف الکل و داروهای خاصی مانند آرامبخشها و قرص‌های خواب‌آور اجتناب کنید
- اینها ماهیچه‌های پشت حلق شما را شل می‌کنند که همین امر در تنفس اختلال ایجاد می‌کند.
- به جای خوابیدن به پشت، به پهلو یا روی شکم‌تان بخوابید
- خوابیدن به پشت می‌تواند باعث شود که زبان و کام نرم به پشت گلوی‌تان خم شوند و راه هوایی شما را مسدود کنند. برای جلوگیری از خوابیدن به پشت، یک توپ تنیس را به قسمت بالای پیژامه‌‌ی خود بدوزید.
- در شب، مسیر تنفسی بینی‌تان را باز نگه دارید
- برای کمک به باز نگه داشتن راه بینی، از اسپری بینی سالین (نمکی) استفاده کنید. درمورد استفاده از هرگونه داروی ضداحتقان یا آنتی‌هیستامین با پزشک‌تان مشورت کنید، چرا که این داروها عموما برای استفاده‌ی کوتاه‌مدت توصیه می‌شوند.
- اگر سیگاری هستید، سیگار را ترک کنید
- سیگار کشیدن، آپنه خواب انسدادی را تشدید می‌کند
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
- خروپف با صدای بلند به‌حدی که خواب دیگران یا خودتان را بهم بزند
- وقفه‌های متناوب در تنفس، در طول خواب
- تنگی نفس، احساس خفگی یا نفس‌نفس زدنی که شما را از خواب بیدار کند
- خواب‌آلودگی شدید در طول روز که ممکن است باعث به خواب رفتن شما در حین کار، تماشای تلویزیون یا حتی رانندگی شود
درمورد هرگونه مشکل خواب که می‌تواند باعث خستگی مزمن، خواب‌آلودگی شدید و تحریک‌پذیری شما شود، از پزشک تان سوال کنید. خواب‌آلودگی شدید در طول روز (خواب‌زدگی)، می‌تواند بر اثر آپنه خواب یا اختلالات دیگری نظیر نارکولپسی باشد.
